Πρωτομαγιά 1944
...Ετούτ’ η μάντρ’ αγνάντια σου το σύνορο του κόσμου.
Σ’ αφτήν απάνου βρόντηξεν ο Διγενής το Χάρο.
Είτανε πρώτη του Μαγιού, φως όλα μέσα κ’ έξω
(έξω τα χρυσολούλουδα και μέσα η καλωσύνη)
που αράδειασε πα στο σοβά, πιστάγκωνα δεμένους
και θέρισε με μπαταριές οχτρός ελληνομάχος,
όχι έναν, όχι δυο και τρεις, διακόσια παληκάρια.
Δεν ήρθαν μελλοθάνατοι με κλάμα και λαχτάρα,
μόν’ ήρθανε μελλόγαμπροι με χορό και τραγούδι...
Κ.Βάρναλης

 

 

επιμέλεια : Περικλής Καπετανόπουλος

 

Μπορεί να έχουν περάσει 72 χρόνια από το έπος της Εθνικής Αντίστασης και το τέλος της τριπλής κατοχής στην Πατρίδα μας, όμως η μνήμη των 200 κομμουνιστών οι οποίοι εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή, παραμένει ζωντανή και συνεχίζει να ταξιδεύει στο χρόνο με τη «βαλίτσα της μνήμης».

 

Η συνειδητή στράτευσή τους στο προπολεμικό κίνημα της αριστεράς και η «θητεία» τους στο κάτεργο της Ακροναυπλίας, ήταν η προίκα τους για την αντρεία στάση που έδειξε ο καθένας τους απέναντι στους κατακτητές της πατρίδας μας, θυσιάζοντας στο τέλος και αυτή ακόμα τη ζωή τους..

 

Τιμώντας την μνήμη τους η Περιφερειακή Ενότητα Δυτικού Τομέα Αθηνών της Περιφέρειας Αττικής, οργανώνει εκδήλωση το Σάββατο 14 Μαΐου, στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου.

 

Η εκδήλωση περιλαμβάνει ιστορικό περίπατο και ξενάγηση στο Μπλοκ 15 (6 μ.μ), του μοναδικού κτιρίου το οποίο έχει απομείνει όρθιο από το στρατόπεδο – κολαστήριο του Χαϊδαρίου, της περιόδου 1943-1944.

 

Θα ακολουθήσει πολιτιστικό πρόγραμμα (7.30 μ.μ), στο παρακείμενο ανοιχτό θεατράκι του Δήμου Χαιδαρίου, με την συμμετοχή της μουσικής ομάδας του 16ου Γυμνασίου Περιστερίου και του θεατρικού εργαστήριου της Αγίας Βαρβάρας.

Ποιο ήταν το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαιδαρίου*:

 

Από τον Οκτώβριο του 1943 και εξής στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου οδηγούνταν ολοένα και περισσότεροι κρατούμενοι, συλληφθέντες είτε σε μπλόκα είτε από την Γκεστάπο. Οι τελευταίοι αρχικά οδηγούνταν στο αρχηγείο των S.S. στην Αθήνα, το διαβόητο κτήριο της οδού Μέρλιν, προκειμένου να ανακριθούν ή και να βασανιστούν. Στη Μέρλιν συντάσσονταν τα φυλακιστήρια για το Χαϊδάρι, καθώς και οι καταστάσεις των εκτελέσεων.

 

Γύρω στα τέλη του 1943 οι κρατούμενοι έφτασαν τους χίλιους διακόσιους. Ο μεγαλύτερος αριθμός κρατουμένων σημειώθηκε τον Αύγουστο του 1944 εξαιτίας των πολλαπλών μπλόκων και των μαζικών συλλήψεων που διενεργούσαν κατά την περίοδο αυτή οι S.S.

 

To στρατόπεδο λειτούργησε έως τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1944, όταν οι Γερμανοί άρχισαν να αποσύρονται από τα ελληνικά εδάφη. Υπολογίζεται ότι από αυτό πέρασαν συνολικά πάνω από 21.000 κρατούμενοι.

 

Στον αριθμό αυτό συμπεριλαμβάνονται και οι Εβραίοι, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων μεταφέρθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία».

 

 

Η εκτέλεση των 200 κομμουνιστών την 1η Μάιου 1944:

 

«Στις 30 Απριλίου 1944 κυκλοφόρησε στο Χαϊδάρι η φήμη ότι οι S.S. σκόπευαν να εκτελέσουν διακόσιους κρατουμένους ως αντίποινα για τη δολοφονία Γερμανού στρατηγού και τριών αξιωματικών του κοντά στη Σπάρτη από «κομμουνιστικάς συμμορίας».

 

Ο διοικητής κάλεσε κάποιους από τους προϊσταμένους στα συνεργεία, όλους Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές.

 

Ο Fischer τούς ζήτησε να υποδείξουν ποιοι μη Μεταξοκρατούμενοι κρατούμενοι θα μπορούσαν να τους αντικαταστήσουν, καθώς οι ίδιοι θα μεταφέρονταν την επομένη σε άλλο στρατόπεδο. Επίσης, διέταξε τους Χαλκιδέους να πάρουν πίσω τα προσωπικά τους είδη και να βρίσκονται μπροστά στα μαγειρεία την επομένη το πρωί, προκειμένου να μεταφερθούν σε άλλο στρατόπεδο.

 

Με δεδομένη τη φήμη για μαζική εκτέλεση, που αναφέραμε παραπάνω, όλοι όσοι μίλησαν με τον Fischer πίστεψαν ότι επρόκειτο να εκτελεστούν. Έτσι, οι Ακροναυπλιώτες προσπάθησαν να αποχαιρετήσουν όσους περισσότερους από τους φίλους τους ήταν δυνατόν.

 

Ακολούθως μαζεύτηκαν στον θάλαμο 1 του Μπλοκ 3, όπου με μουσική από δύο κιθάρες κι ένα βιολί έγινε αποχαιρετιστήριο γλέντι. To επόμενο πρωί, πριν από το προσκλητήριο, συγκέντρωσαν τους Χαλκιδαίους και τους επιβίβασαν σε φορτηγά που τους απομάκρυναν από το στρατόπεδο. Μετά το πρωινό συσσίτιο, ο Fischer κάλεσε γενικό προσκλητήριο, στο οποίο διάβασε μια λίστα διακοσίων ονομάτων. Αυτοί ήταν οι διακόσιοι που θα εκτελούνταν, ως αντίποινα για τη δολοφονία του Γερμανού στρατηγού.

 

Η ομάδα των μελλοθανάτων περιλάμβανε όλους τους Ακροναυπλιώτες, πλην δεκαέξι ατόμων, τους Αναφιώτες και μερικούς γερμανοκρατούμενους».

 

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο γερμανός διοικητής του στρατοπέδου Karl Fischer, πρότεινε στον γενικό διερμηνέα Ναπολέοντα Σουκατζίδη και τον στρατοπεδάρχη Αντώνη Βαρθολομαίο να τους χαρίσει τη ζωή, εκτελώντας αντί γι' αυτούς δυο άλλους κρατούμενους, αλλά αυτοί αρνήθηκαν δυο φορές, κατηγορηματικά την πρόταση του. (Μαρτυρία Αντώνη Φλούντζη, κρατούμενου και γιατρού του στρατοπέδου).

 

«Συγκεντρώθηκαν μπροστά στα μαγειρεία, όπου πριν επιβιβαστούν στα αυτοκίνητα, άρχισαν να τραγουδούν τον εθνικό ύμνο, το τραγούδι της Ακροναυπλίας και τον Ζάλογγο μπροστά στα μάτια των έκπληκτων Ναζί που δεν τολμούσαν να αντιδράσουν.

 

Ο Ζήσης Ζωγράφος υπήρξε μάρτυρας αυτής της συγκλονιστικής σκηνής:
«Τώρα τους παρακολουθούμε από μακριά Γελούν και τραγουδούν. Έχουν στήσει εδώ στη μέση του στρατόπεδου των Ες-Ες χορό. Χωριστά οι γέροι. Μπροστά ο Μακέδος, τιμημένος καπνεργάτης της Καβάλας. Χωριστά οι νέοι. Μπροστά ο Μανασής (Παπαδόπουλος).

 

Κι έπειτα ενώνονται πάλι όλοι μαζίγια να βγει απ' τ' αντριωμένα τους στήθια μ' όλη τους τη δύναμη το αθάνατο τραγούδΐ: Ακροναυπλία, Ακροναυπλία, Πίστη, Ελπίδα, Πειθαρχία [...] » Δενμπορούμε να τους αντικρύσουμε. Η καρδιά μας ματώνει. Τα μάτια βουρκώνουν.

 

Οι λυγμοί πάνε να πνίξουν τη φωνή όλων εμάς που μείναμε. Μα όχι. Κάνουμε ύστατη προσπάθεια. Ούτε ένα δάκρυ να μην αφήσουμε να κυλήσει. Ξεθυμαίνει έτσι το μίσος και η δίψα για εκδίκηση σβήνει. Ας στεγνώσουν στα μάτια τα δάκρυα. Ας γίνουν φλόγα που μας καίει τα σωθικά και μέρα και νύχτα. Να μην ξεχάσουμε ποτέ την ώρα τούτη, ποτέ όσο ζούμε.»

 

Τα αυτοκίνητα που θα τους πάρουν φάνηκαν στη στροφή του δρόμου. Βαριά οπλισμένοι στρατιώτες παρατάχθηκαν στην πόρτα. Άρχισαν να μπαίνουν μέσα.

 

Ύστατη στιγμή! Ο Ανέστης (Λαζαρίδης) ανεβαίνει σ' ένα πεζούλι. Με τη δυνατή φωνή του δίνει το παράγγελμα Προσοχή! Οι Γερμανοί δεν τολμούν να εμποδίσουν.

 

Βγάζουν όλοι τα καπέλα τους. Σιγή νεκροταφείου. Καμιά ιεροτελεστία δεν έγινε με τόση κατάνυξη. Τραγουδούν-. Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή... »

 

Ποτέ ο χαιρετισμός της Λευτεριάς δεν αντιλάλησε στις πολιτείες και τα χωριά, τα βουνά και τα φαράγγια της Ελλάδας πιο συγκινητικά, πιο ειλικρινά, πιο αντρειωμένα... »

 

Τώρα είναι έτοιμοι. Είκοσι-είκοσι προχωρούν. [...]

 

Πετάν τα καπέλα τους στον αέρα. Βαδίζουνε με σταθερό βήμα.

 

Φωνάζουν "Ζήτω η Λευτεριά" και χάνονται μεσ' το κλειστό αυτοκίνητο. Έφυγαν!».

 

Οι διακόσιοι του Χαϊδαρίου μεταφέρθηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, όπου τους εκτέλεσαν με οπλοπολυβόλα.

 

Οι σοροί μεταφέρθηκαν στο Γ Νεκροταφείο, όπου τάφηκαν σε ατομικούς τάφους».

 

*Οι ιστορικές πληροφορίες προέρχονται από την ηλεκτρονική σελίδα του Δήμου Χαϊδαρίου.

 

 

Σπάνιο ντοκουμέντο που απεικονίζει τοίχο κρατητηρίου στο κτήριο της οδού Μέρλιν.

 

 

Αποκαλύφθηκε τυχαία στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν γκρεμίστηκε μεσοτοιχία με τα παρακείμενα γραφεία της ΔΕΗ (φωτ. αρχείο Δ. Λούκα).