Με την ονομασία κούλουμα χαρακτηρίζεται ο υπαίθριος πανηγυρισμός της «Καθαρής Δευτέρας».
Δεν έχει εξακριβωθεί η αρχαία προέλευση της εορτής αυτής που αποτελεί θρησκευτική εορτή κατά την οποία εορτάζεται η αμέσως μετά της Αποκριάς έναρξη της Τεσσαρακοστής. Οι γιορτάζοντες τα «Κούλουμα» τρώνε άζυμο άρτο «λαγάνες» ενώ καταναλώνουν κυρίως νηστίσιμα φαγητά λεγόμενα σαρακοστιανά όπως π.χ. ταραμά, ταραμοσαλάτα, θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, διάφορα λαχανικά, χαλβά κ.ά..
Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια και κατ΄ άλλους έχει αθηναϊκή καταγωγή, ενώ κατ΄ άλλους βυζαντινή. Στην Κωνσταντινούπολη γιορταζόταν έντονα από πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε ένα από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ΄ εκείνο του ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων».
Στην Αθήνα από πολλές δεκαετίες προ του Α. Παγκοσμίου Πολέμου τα Κούλουμα γιορταζόταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου οι Αθηναίοι «τρωγόπιναν» καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του Ήλιου. Οι περισσότεροι χόρευαν από τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους «λατέρνας».
Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό κυρίως τσάμικο γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και πλήθους κόσμου.
Σήμερα τα Κούλουμα γιορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας μαζί με το κύριο της ημέρας έθιμο του πετάγματος του «χαρταετού».
Για την ετυμολογία του ονόματος που παραμένει άγνωστη όπως και η αρχή του εορτασμού υπάρχουν πολλές απόψεις. Κατά μερικούς προήλθε από τον αναγραμματισμό της λατινικής λέξης cumulus που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος, υποδηλώνοντας έτσι το πολύ "φαγοπότι" με πολύ χορό, ή το τέλος της εορταστικής περιόδου της αποκριάς.
Ειδικότερα όμως ο Α. Καμπούρογλου σημειώνει ότι ο όρος είναι καθαρά αθηναϊκός και προέρχεται από τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός που τις αποκαλούσαν στη νεότερη ιστορία οι Αθηναίοι columna, κόλουμνα, κούλoυμνα, κούλουμα, χωρίς όμως αυτό και να προσδιορίζει την αρχή της εορτής που πιθανολογείται κατά τη περίοδο της τουρκοκρατίας.Ο ίδιος όμως προσθέτει στις σημειώσεις του ότι ο λόφος επί του οποίου βρίσκεται το Θησείο ονομάζονταν στην αρχή της εποχής του Όθωνα "τριανταδυό κολώνες".
Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι στα τούρκικα η γιορτή ονομάζεται «Μπακλά χουράν» από τη λέξη «μπακλά» που σημαίνει κουκιά.
Έτσι λοιπόν αφού το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας πλησιάζει, ο πρωταγωνιστής αυτή τη φορά δεν είναι το κρέας, αλλά τα θαλασσινά.
Οι γαρίδες και τα καλαμαράκια αυτή την ημέρα κλέβουν την παράσταση και συνοδεύουν με τον καλύτερο τρόπο την ταραμοσαλάτα, τη λαγάνα, το ριζότο και ό,τι άλλο επιλέξουμε να φάμε στο πλαίσιο της παράδοσης της Καθαράς Δευτέρας, η οποία σημαίνει το τέλος της Αποκριάς και την αρχή της Σαρακοστής.
Επειδή, όμως, τα θαλασσινά για τους περισσότερους δεν αποτελούν μια τροφή που καταναλώνουν συχνά, άρα και δεν γνωρίζουν αρκετά, το fish market ( Πλατεία 28ης Οκτωβρίου 5, Ηλιούπολη), σας δίνει οδηγίες για το πώς να επιλέξετε τα σωστά.
Καλαμαράκια: επιλέξτε τα γυαλιστερά: Πιθανόν να πρέπει να πληρώσετε κάτι παραπάνω αν θέλετε στο τραπέζι σας να παρουσιάσετε μεγάλο ελληνικό καλαμάρι, αλλά αν διαλέξετε το σωστό, αξίζει τον κόπο και το κόστος. Για να τα επιλέξετε, φροντίστε να επιβεβαιώσετε ότι η οσμή τους θυμίζει μόνο θάλασσα και τίποτε άλλο και ότι η επιφάνειά τους είναι γυαλιστερή, ελαστική και υγρή, χωρίς χρωματικές αλλοιώσεις. Τα μάτια τους πρέπει να μην παρουσιάζουν κηλίδες και να είναι επίσης γυαλιστερά, όπως και η σάρκα τους.
Γαρίδες: αναζητήστε τα αντανακλαστικά τους: Τσεκάρετε τις κινήσεις τους στις κεραίες, τα πόδια, αλλά και τα μάτια για να διαπιστώσετε ότι είναι ζωντανά και βεβαιωθείτε ότι τα αρθρωτά πόδια τους είναι προσκολλημένα στο σώμα κι όχι μαλακά. Επιλέξτε αυτές που το κεφάλι τους δεν είναι μαυρισμένο ή με κηλίδες, αλλά έχει ανοιχτό χρώμα και η επιφάνειά τους είναι γυαλιστερή, μυρίζοντας και πάλι θάλασσα. Μην ξεχνάτε ότι όσο πιο μεγάλες είναι, τόσο περισσότερο μειώνεται η πιθανότητα να έχουν αλιευτεί σε ελληνική θάλασσα.
Χταπόδι: ελέγξτε τις βεντούζες του: Σημαντικό είναι στο χταπόδι οι βεντούζες και τα πλοκάμια του να είναι ανθεκτικά αν τα τραβήξετε, ενώ και πάλι θα πρέπει να προσέξετε να μην παρουσιάζει χρωματικές αλλοιώσεις ή κηλίδες και να έχει υγρή και γυαλιστερή επιφάνεια. Ευνόητο είναι ότι και πάλι η θάλασσα θα πρέπει να είναι αυτή που αναδύεται όταν πλησιάζετε τη? μύτη σας κοντά του.
Καραβίδες: διαλέξτε τες ζωντανές: Μοιάζουν με μικρούς αστακούς και βρίσκονται στην εποχή τους, δίνοντάς σας μεγάλη πιθανότητα να τις βρείτε φρέσκες κι ελληνικές. Όπως και με τις γαρίδες -με τις οποίες πολλοί μπερδεύουν τις καραβίδες- έτσι και με τα εν λόγω θαλασσινά πρέπει να διαπιστώσετε αν είναι ζωντανά, αν δουλεύουν τα αντανακλαστικά τους, αν έχουν γυαλιστερή επιφάνεια και δεν παρουσιάζουν κηλίδες και θαμπάδα. Προτιμήστε αυτές με το υγιές ροζ χρώμα, χωρίς αλλοιώσεις και όσες αισθάνεστε υγρές.
Οστρακοειδή: προσοχή στο κέλυφος: Υπάρχει περίπτωση να τα βρείτε προς πώληση χωρίς το κέλυφός τους, μέσα σε σακούλες με νερό, τα οποία θα πρέπει να τα καταναλώσετε άμεσα. Γενικότερα, όμως, πρέπει να προσέχετε το κέλυφος των οστρακοειδών να είναι κλειστό (και να ανοίγει δύσκολα) και αν δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει μόλις το πιέσετε λίγο να κλείνει μόνο του. Ακόμη, το εσωτερικό τους θα πρέπει να είναι καθαρό και άοσμο με αρκετή υγρασία και η σάρκα τους υγρή.
Σουπιές: γυαλιστερές και μυρωδάτες: Αξιοποιήστε την αφή και την όσφρησή σας για να επιλέξετε τις σουπιές που αναδύουν θαλασσινή αύρα και έχουν σάρκα συμπαγή και γυαλιστερή με φυσιολογική ελαστικότητα.
Καλά Κούλουμα...
