Φαντάσου ότι το ανοσοποιητικό του παιδιού σου είναι μια μικρή ομάδα ασφαλείας που περιπολεί αθόρυβα, μέρα-νύχτα. Τα εμβόλια είναι οι πρόβες της: ο τρόπος να γνωρίσει από πριν τους «κακούς» χωρίς να κινδυνεύσει.
Δεν βάζουμε το παιδί να παλέψει με έναν ιό για να μάθει να αμύνεται· του δείχνουμε φωτογραφίες, του μαθαίνουμε τα σημάδια, το εκπαιδεύουμε ήσυχα και ελεγχόμενα. Άλλοτε δίνουμε στο σώμα ένα ακίνδυνο κομμάτι του μικροβίου, άλλοτε μια εξασθενημένη μορφή του, άλλοτε την «οδηγία» να φτιάξει για λίγο ένα αναγνωριστικό - μια πρωτεΐνη στόχο.
Η ομάδα ασφαλείας την κοιτάζει, λέει «σε ξέρω», φτιάχνει κύτταρα μνήμης και επιστρέφει στη βάρδιά της.
Κι όταν κάποια μέρα εμφανιστεί ο αληθινός εισβολέας, η αναγνώριση γίνεται σε δευτερόλεπτα: ο συναγερμός δουλεύει πριν καν προλάβει να γίνει ζημιά.
Πολλοί λένε «μα αυτές οι αρρώστιες δεν υπάρχουν πια». Είναι σαν την πολυκατοικία που δεν είχε ποτέ φωτιά και κάποιος πρότεινε να βγάλει τους συναγερμούς «αφού δεν χρησιμεύουν». Την ημέρα που άναψε ένα τηγάνι, όσοι είχαν συναγερμό εντόπισαν το πρόβλημα νωρίς και έσβησαν τη φλόγα· όσοι τον είχαν βγάλει, δεν ήταν προετοιμασμένοι, η φωτιά άναψε και έχασαν πράγματα που αγαπούσαν.
Οι ασθένειες μένουν ήσυχες επειδή τις κρατάμε ήσυχες. Κι έχει σημασία να μείνει κλειστή η «πόρτα» τους: για παράδειγμα, η ιλαρά είναι τόσο μεταδοτική που για να μη βρίσκει πέρασμα σε μια κοινότητα χρειάζεται πολύ υψηλή κάλυψη με δύο δόσεις του εμβολίου—γύρω στο 95%.
«Μα είναι πολλά μαζί;» θα ρωτήσεις. Σκέψου πόσα αγγίζει ένα μωρό σε μια μέρα: πατώματα, παιχνίδια, ρούχα, γατούλες, τα δάχτυλά μας. Το ανοσοποιητικό του είναι φτιαγμένο για χιλιάδες μικρές «γνωριμίες» καθημερινά.
Το να κάνει μερικά εμβόλια είναι σαν να του δίνεις μερικά καλά βιβλία μαζί—όχι μια βιβλιοθήκη που θα το πλακώσει. Κι αυτό δεν είναι μόνο θέμα λογικής· είναι και θέμα δεδομένων: η χορήγηση πολλών εμβολίων στην ίδια επίσκεψη έχει μελετηθεί και θεωρείται ασφαλής, χωρίς να μειώνει την αποτελεσματικότητα. Επιπλέον, έτσι γλιτώνουμε έξτρα τσιμπήματα και άγχος για όλους.
«Και οι παρενέργειες;» Οι πιο πολλές είναι ήπιες και αναμενόμενες: ένα πονάκι στο μπράτσο, λίγη γκρίνια, λίγος πυρετός. Σημάδι ότι η ομάδα ασφαλείας έπιασε δουλειά.
Τι γίνεται με τα σπάνια; Τα ψάχνουμε, δεν τα κρύβουμε. Υπάρχουν συστήματα επιτήρησης που λειτουργούν ως «ραντάρ» μετά την κυκλοφορία—δέχονται αναφορές, ενώνουν δεδομένα από μεγάλα δίκτυα υγείας και εξετάζουν κάθε σήμα με προσοχή, ώστε να βγαίνουν καθαρές οδηγίες όταν χρειάζεται (π.χ. προειδοποιήσεις, αλλαγές στο πρόγραμμα). Αυτή η επιτήρηση είναι συνεχής και διαφανής.
«Κι αν περιμένουμε λίγο;» Η καθυστέρηση είναι σαν να αφήνεις την πόρτα μισάνοιχτη «μέχρι να γυρίσω από το μπαλκόνι». Το πρόγραμμα έχει στηθεί έτσι ώστε η προστασία να μπαίνει όταν τη χρειαζόμαστε περισσότερο—στους μήνες που τα μωρά είναι πιο ευάλωτα και οι επιπλοκές συχνότερες. Κάθε δόση είναι ένα τούβλο στον τοίχο∙ αν αφήσεις κενό, ο άνεμος θα βρει πέρασμα.
Και το μεγάλο, απλό μέτρο της αξίας τους είναι αυτό: τα εμβόλια προλαμβάνουν κάθε χρόνο εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως. Δεν είναι σύνθημα∙ είναι ο ψύχραιμος απολογισμός της δημόσιας υγείας.
«Μα η φυσική ανοσία δεν είναι καλύτερη;» Φυσική ανοσία σημαίνει «ας περάσει πρώτα την αρρώστια». Είναι σαν να λες «θα μάθει κολύμπι ρίχνοντάς τον στα βαθιά». Ίσως μάθει—αλλά με ρίσκο. Με το εμβόλιο, κάνουμε μάθημα με σωσίβιο και δάσκαλο, με μικρά, ελεγχόμενα κύματα.
Το σώμα μαθαίνει, χωρίς να πληρώσει βαρύ τίμημα. Γι’ αυτό και βλέπουμε τις ασθένειες να υποχωρούν εκεί όπου ο εμβολιασμός μένει σταθερός· κι όταν η κάλυψη πέφτει, οι ιοί βρίσκουν ευκαιρία να περάσουν ξανά.
Να σου το πω και με μια ιστορία. Ο μικρός Νίκος λατρεύει το πάρκο. Τρέχει, ανεβαίνει στο καρουζέλ, πιάνει τα πάντα. Ένα απόγευμα ένα μεγαλύτερο παιδί βήχει δίπλα του—σταγονίδια παντού, σαν ψιλή βροχή. Αν ο Νίκος έχει κάνει τα εμβόλιά του, το σώμα του κάνει κάτι σχεδόν αόρατο: κοιτάζει τον εισβολέα και λέει «σ’ έχω ξαναδεί». Οι φρουροί μνήμης ξυπνούν, δουλεύουν σιωπηλά, και το απόγευμα καταλήγει όπως πρέπει: βόλτα, παιχνίδι και δυνατά γέλια. Κανείς δεν θα μάθει ποτέ τι δεν έγινε.
Κι όμως, αυτή η μικρή, αθόρυβη νίκη είναι ο λόγος που κοιμόμαστε ήσυχοι. Και αύριο πάλι, τα ίδια: παιχνίδι, αγκαλιά, μια καθημερινότητα που κυλά χωρίς μεγάλα δράματα—γιατί η πρόβα είχε γίνει στην ώρα της.
Κάποια εμβόλια κοιτούν και πιο μακριά, σαν να στέλνουν γράμμα στο μέλλον του παιδιού. Όταν θα φτάσει στην προεφηβεία, υπάρχει εκείνο το εμβόλιο που προλαμβάνει καρκίνους που προκαλούνται από τον HPV—μια επένδυση για χρόνια μετά.
Είναι σπουδαίο να ξέρεις ότι η ιατρική έχει πια τρόπους όχι μόνο να αποτρέπει λοιμώξεις του σήμερα, αλλά και να μειώνει την πιθανότητα για ορισμένους καρκίνους του αύριο.
«Κι αν πονέσει;» Πόνος; Λίγος, για λίγο. Μια αγκαλιά, ένα τραγουδάκι, να φυσήξει «ένα κεράκι» (μια βαθιά εκπνοή), να μετρήσετε μαζί ως το δέκα, ένα αυτοκόλλητο μετά—μικρές τελετουργίες που κάνουν τη βελόνα μια παρένθεση. Το πιο σημαντικό είναι το πρόσωπό σου: αν είσαι ήρεμος, το παιδί «διαβάζει» την ηρεμία. Τα παιδιά έχουν ραντάρ· δεν τα ξεγελάς, τα καθησυχάζεις.
Κι αν τύχει να πέσουν δύο-τρία εμβόλια μαζί, θυμήσου: αυτός είναι ο τρόπος που έχει φανεί ασφαλής και αποτελεσματικός, για να χτίσει γρήγορα και με ασφάλεια άμυνες σε περισσότερα από ένα νοσήματα, με λιγότερη ταλαιπωρία.
Και κάτι τελευταίο, που συχνά ντρεπόμαστε να το πούμε δυνατά: ο εμβολιασμός είναι και πράξη αγάπης προς τα άλλα παιδιά. Στην παιδική χαρά παίζουν μαζί νεογέννητα, παιδάκια με ευπάθειες, μικροί ήρωες που κάνουν θεραπείες. Η «ομπρέλα» της κοινότητας κρατιέται από πολλά χέρια.
Όσο περισσότερες ομπρέλες ανοίγουν, τόσο λιγότερες σταγόνες περνούν—για όλους. Όταν λες «ναι» στον εμβολιασμό, προστατεύεις το δικό σου παιδί και τα παιδιά που ακόμη δεν μπορούν να εμβολιαστούν ή δεν ανταποκρίνονται όσο θα θέλαμε.
Δεν εμβολιάζουμε επειδή αγαπάμε τις βελόνες. Εμβολιάζουμε επειδή αγαπάμε τα παιδιά μας. Θέλουμε περισσότερα γέλια στο πάρκο και λιγότερες αγωνίες στα επείγοντα, θέλουμε να προλάβουμε αντί να τρέχουμε τελευταία στιγμή. Τα εμβόλια είναι μια υπόσχεση που δίνουμε σήμερα για να χαρίσουμε στο παιδί μας ένα αύριο με λιγότερες σκιές—με επιστήμη που στέκει, με φροντίδα που φαίνεται, με καρδιά που χωράει όλα τα «γιατί» σας.
Κι αν έχεις απορίες, γράψ’ τες, φέρ’ τες μαζί σου· θα τις πάρουμε μία-μία, ήρεμα και ανθρώπινα. Εσύ ξέρεις το παιδί σου καλύτερα από όλους· εγώ θα φέρω τα εργαλεία. Και μαζί θα του στρώσουμε τον πιο ασφαλή δρόμο για να μεγαλώσει—από το κλάμα στο χαμόγελο.
Αλέξης Βαβλάς, MD
![''Οι αμαθείς θρασείς'' [ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ (ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΛΙΚΑΚΟΣ)]](/thpic.php?w=280&h=360&image=/uplds/-swing-in-the-0.jpg)
